Ing ngisor iki ana sawetara conto soal basa Jawa kelas 10 semester 2 kang bisa digunakake kanggo gladhen. Soal-soal iki nyakup macem-macem bab, kayata unggah-ungguh basa, geguritan, crita cekak, aksara Jawa, lan peribahasa. Saben soal ana wangsulane supaya bisa luwih gampang dipirsani lan dipelajari.
A. Unggah-Ungguh Basa (20 Poin)
Soal 1:
Wacanen ukara ing ngisor iki banjur owahana nganggo unggah-ungguh basa sing trep!
"Aku mau ketemu Pak Guru ning sekolahan."
Jawaban Soal 1:
"Kula kala wau kepanggih Pak Guru wonten ing sekolahan."
Panyura:
Ukara kasebut kudu diowahi nganggo basa krama inggil kanggo Pak Guru lan basa krama alus kanggo awake dhewe (aku). "Mau" dadi "kala wau", "ketemu" dadi "kepanggih", lan "ning sekolahan" dadi "wonten ing sekolahan".
Soal 2:
Jelasna bedane unggah-ungguh basa ngoko lugu, ngoko andhap, krama lugu, lan krama inggil!
Jawaban Soal 2:
- Ngoko Lugu: Ukara kang nggunakake tembung-tembung ngoko kabeh, tanpa campuhan basa krama. Biasane digunakake antarane wong kang wis kulina banget utawa sakumuran.
- Conto: "Aku arep mangan."
- Ngoko Andhap: Ukara kang nggunakake tembung ngoko nanging ana tembung krama inggil kanggo wong sing diajak guneman utawa wong sing dikarepake.
- Conto: "Aku arep matur bapak." (Matur kanggo wong tuwa, awake dhewe tetep ngoko "aku").
- Krama Lugu: Ukara kang nggunakake tembung-tembung krama kabeh, nanging durung ana tembung krama inggil. Biasane digunakake kanggo wong kang sepantaran utawa luwih enom, nanging luwih sopan tinimbang ngoko.
- Conto: "Kula badhe dhahar."
- Krama Inggil: Ukara kang nggunakake tembung krama kabeh lan ana tembung krama inggil kanggo menghormati lawan guneman utawa wong sing dibicarake.
- Conto: "Kula badhe matur dhumateng panjenengan."
Panyura:
Penjelasan kasebut kudu nerangake ciri-ciri saben unggah-ungguh basa lan konteks panggonaane, sarta kudu ana conto ukara kanggo njelasake.
B. Geguritan (25 Poin)
Soal 3:
Wacanen geguritan ing ngisor iki banjur wangsulana pitakonane!
Ngimpi ing Sasi Ramadan
Ing wengi kang suci iki
Rembulan gumolong ing langit
Malaikat sumanding ing ati
Ngendika katentreman nir ing pati
Panganan ing meja nganggur
Ambune arum sumambur
Nalika tanganku arep nyaguhi
Ana swara alus ngelingake ati
"Iki dudu wektumu, anakku
Isih ana sedulurmu kang luwe
Tahanana sedhela, lelara lan kapeksa
Banjur ana bungah kang luwih rasa."
Aku tangi, ati lega
Kabeh mung ngimpi kang nyata
Shalawat nabi ing lathi
Muga puasa lan ibadahku tansah tinampi.
Pitakon:
a. Apa tema utama geguritan kasebut?
b. Sebutna salah sijine amanat utawa pesen kang ana ing geguritan kasebut!
c. Jelaska rasa kang diandharake dening panyajak ing geguritan kasebut!
Jawaban Soal 3:
a. Tema utama geguritan kasebut yaiku babagan ngimpi nalika wulan Ramadhan kang isine ngelingake supaya eling marang sedulur kang kekurangan lan pentingne nahan hawa nepsu.
b. Salah sijine amanat yaiku supaya eling lan gelem aweh marang sedulur kang lagi nandhang kekurangan, lan pentingne nahan hawa nepsu nalika pasa.
c. Rasa kang diandharake dening panyajak yaiku rasa tentrem, lega, lan syukur nalika tangi saka ngimpi kang ngelingake marang kewajiban sosial lan ibadah.
Panyura:
Jawaban kudu jumbuh karo isine geguritan. Tema kudu bisa diandharake kanthi ringkes lan tepat. Amanat kudu bisa dijupuk saka isi geguritan. Rasa kudu bisa dirasakake saka pilihan tembung lan gaya basa kang digunakake panyajak.
Soal 4:
Gawea geguritan kanthi tema "Budaya Jawa" kanthi dawa minimal 3 bait lan saben bait ana 4 larik!
Jawaban Soal 4:
Jantung Budaya Jawi
Nalika gamelan ngrasuk teteges
Sikep alus njoget ing panggung gedhe
Wayang kulit crita jaman biyen
Nggambarake urip lan budi pekerti
Batik tulis kinurmatan jagad
Warna-warna ngukir makna jero
Kraton ngadeg gagah perwira
Njagani pusaka luhur para leluhur
Mangan gudeg karo sambel tempe
Ngombe wedang jahe anget ing ati
Budaya Jawi tetep ngrembaka
Ngelestarake warisan kanggo anak putu
Panyura:
Geguritan kudu ngrembug babagan budaya Jawa, kayata gamelan, wayang, batik, kraton, utawa panganan khas. Struktur geguritan (minimal 3 bait, 4 larik saben bait) kudu ditindakake. Pilihan tembung lan gaya basa kudu bisa ngandharake kaendahan lan kaluhuran budaya Jawa.
C. Crita Cekak (25 Poin)
Soal 5:
Wacanen crita cekak ing ngisor iki banjur wangsulana pitakonane!
Pak Tani lan Pring Mlungger
Pak Karto, sawijining pak tani ing desa pinggiran, saben esuk mesthi mlaku-mlaku ing sawah. Dheweke seneng banget ngamati pari kang wis wiwit ijo royo-royo. Nanging dina iku, ana sing beda. Ing pinggir sawah, ana wit pring kang ngadeg gagah lan wis wiwit mlungger. Pak Karto ora tau weruh wit pring sakendhangan gedhene lan mlungger ngono.
Rasa penasaran ngajak Pak Karto nyedhak. Nalika wis cedhak, dheweke krungu swara gemuruh alus saka njero wit pring. Kaget lan rada wedi, Pak Karto banjur mundur. Nanging, rasa penasaran luwih gedhe tinimbang wedine. Dheweke banjur nyoba njupuk watu cilik lan mbukak alon-alon ing godhong pring kang kandel.
Ora disangka, ana bolongan cilik kang katon. Saka njero bolongan iku, sumunar cahya kuning kang padhang banget. Pak Karto nyawang luwih cedhak. Ana tumpukan koin emas kang akeh banget. Pak Karto kaget lan bungah. Dheweke banjur njupuk sawetara koin lan nggawa mulih.
Kanthi duwit emas mau, uripe Pak Karto lan kulawargane dadi luwih becik. Dheweke ora perlu kuwatir babagan beras utawa biaya sekolah anak-anake. Nanging, Pak Karto ora lali marang asal-usule. Dheweke tetep dadi pak tani kang sregep lan ora sombong. Dheweke uga nuduhake kebecikane marang tangga teparo kang kesripahan.
Pitakon:
a. Apa amanat kang bisa dijupuk saka crita cekak kasebut?
b. Kepriye watake Pak Karto miturut crita kasebut?
c. Jelasna latar wektu lan latar papan ing crita kasebut!
Jawaban Soal 5:
a. Amanat saka crita kasebut yaiku yen nemu rejeki utawa keberuntungan, aja lali marang asale lan kudu gelem nuduhake kebecikan marang wong liya. Uga, rasa penasaran kang positif bisa ndadekake nemu perkara kang ora disangka-sangka.
b. Watake Pak Karto yaiku sregep, penasaran (nanging positif), ora sombong, loma (gelem nuduhake kebecikan), lan eling marang asale.
c. Latar wekune crita kasebut yaiku saben esuk nalika Pak Karto mlaku-mlaku ing sawah. Latar papane yaiku ing pinggir sawah lan ing sawah.
Panyura:
Amanat kudu bisa dijupuk saka inti cerita. Watak paraga kudu bisa diandharake kanthi bukti saka tumindake ing cerita. Latar wektu lan papan kudu bisa ditemtokake saka informasi kang ana ing cerita.
Soal 6:
Jelasna unsur-unsur intrinsik ing crita cekak! Sebutna lan jelasna saben unsur!
Jawaban Soal 6:
Unsur-unsur intrinsik ing crita cekak yaiku unsur-unsur kang mbentuk crita saka njero. Unsur-unsur kasebut yaiku:
- Tema: Gagasan pokok utawa ide dasar kang ana ing crita. Tema bisa babagan katresnan, perjuangan, kekeluargaan, utawa liyane.
- Paraga (Tokoh): Wong utawa makhluk kang ana ing crita lan nglakokake lakon. Paraga biasane dibagi dadi paraga utama (protagonis) lan paraga lawan (antagonis), sarta paraga pendukung.
- Latar (Setting): Panggonan lan wektu nalika crita dumadi. Latar bisa latar papan (deso, kutha, sekolah) utawa latar wektu (esuk, sore, jaman saiki, jaman kuna). Latar uga bisa ateges latar suasana (seneng, sedih, tegang).
- Alur (Plot): Rerangkening kedadeyan ing crita kang ditata kanthi urut. Alur bisa maju (kronologis), mundur (flashback), utawa campuran.
- Pusisi (Sudut Pandang): Cara panyajak nyritakake lelakon ing crita. Pusisi bisa nganggo wong kapisan ("aku", "kowe") utawa wong katelu ("dheweke", "siapa").
- Gaya Basa (Diksi lan Gaya): Pilihan tembung lan cara panyajak nyusun ukara kanggo nggawe crita luwih narik lan endah. Iki kalebu majas utawa gaya basa kang digunakake.
- Amanat (Pesan Moral): Pesan utawa pitutur kang arep disampekake panyajak marang pamaca liwat crita.
Panyura:
Jawaban kudu bisa nyebutake kabeh unsur intrinsik crita cekak lan menehi penjelasan kang cetha lan gampang dimangerteni kanggo saben unsure.
D. Aksara Jawa (25 Poin)
Soal 7:
Tulis nganggo aksara Jawa!
"Bapak tindak dhateng pasar."
Jawaban Soal 7:
Panyura:
Ukara "Bapak tindak dhateng pasar." kudu ditulis kanthi bener ing aksara Jawa, kalebu panganggoning aksara, sandhangan, lan pasangan kang trep.
Soal 8:
Tulis nganggo aksara Latin!
Jawaban Soal 8:
Gunung Merapi njeblug.
Panyura:
Aksara Jawa "Gunung Merapi njeblug." kudu diowahi dadi aksara Latin kanthi bener, kalebu panganggoning huruf lan ejaan kang trep.
E. Peribahasa (20 Poin)
Soal 9:
Jelasna tegese peribahasa ing ngisor iki!
a. Becik ketitik ala ketara.
b. Jer basuki mawa beya.
Jawaban Soal 9:
a. Becik ketitik ala ketara: Tegese tumindak becik utawa ala pungkasane bakal katon dhewe. Kabeh pegaweyan kang dilakoni, becik utawa ala, mesthi bakal ketara lan kaweruhan ing wektune.
b. Jer basuki mawa beya: Tegese kabeh gegayutan karo keslametan utawa kabegjan iku mbutuhake pengorbanan utawa biaya. Kanggo nggayuh apa kang dipengini, kudu ana usaha lan pengorbanan.
Panyura:
Tegese saben peribahasa kudu dijlentrehake kanthi gamblang lan jumbuh karo makna kang umum dingerteni.
Soal 10:
Gawea ukara nganggo salah sijining peribahasa ing ngisor iki!
a. Kebo nusu gudel.
b. Asu marani gedhang.
Jawaban Soal 10:
a. Kebo nusu gudel: "Amarga wis tuwa lan ora bisa nglakoni pagawyan abot maneh, Pak Lurah saiki mung lungguh wae ing ngomah, kaya kebo nusu gudel."
b. Asu marani gedhang: "Bocah kae senengane njaluk duit marang wong tuwane, kaya asu marani gedhang, ngerti wong tuwane duwe duwit banjur nyedhak."
Panyura:
Ukara kang digawe kudu pas karo tegese peribahasa lan ndadekake ukara kasebut luwih gamblang lan trep ing konteks panggonaane.
Semoga conto soal lan wangsulan iki bisa mbantu para siswa kelas 10 ing semester 2 iki kanggo nggladhi kemampuan basa Jawi. Terus semangat sinau!
