Latihan Soal Basa Jawa Kelas 12 Semester 2

Artikel iki bakal mbahas conto-contoh soal Basa Jawa kanggo kelas 12 semester 2, kanthi tujuan kanggo mbantu para siswa nyiapake dhiri ngadepi ujian utawa ulangan. Materi sing bakal diwenehake bakal dijlentrehake kanthi gamblang, nganggo tata basa sing bener, lan diparengake supaya gampang dipahami.

Outline Artikel:

1. Pendahuluan

   

   • Pentingé sinau Basa Jawa.
   • Tujuan artikel iki.
   • Ringkesan materi semester 2 kelas 12.

2. Bab 1: Novel Jawa Modern

   • Ciri-ciri novel Jawa modern.
   • Unsur intrinsik lan ekstrinsik novel.
   • Conto soal lan pambahasan:
     • Identifikasi unsur intrinsik (tema, alur, paraga, latar, amanat).
     • Analisis unsur ekstrinsik (latar belakang pengarang, nilai sosial/budaya).
     • Interpretasi makna utawa pesan ing novel.

3. Bab 2: Drama Jawa Modern

   • Struktur drama Jawa modern.
   • Unsur-unsur drama (dialog, prolog, epilog, babak, adegan).
   • Conto soal lan pambahasan:
     • Identifikasi jenis drama utawa konflik ing drama.
     • Analisis karakterisasi paraga liwat dialog.
     • Menafsirkan amanat utawa pesen moral saka drama.

4. Bab 3: Puisi Jawa Modern (Sajak Bebas)

   • Karakteristik sajak bebas.
   • Perbedaan karo geguritan tradhisional.
   • Unsur-unsur sajak bebas (diksi, citraan, majas, rima, ritme).
   • Conto soal lan pambahasan:
     • Identifikasi tema lan rasa ing sajak.
     • Menjelaskan makna diksi utawa tembung kang dipilih.
     • Menganalisis citraan utawa gaya basa kang digunakake.

5. Bab 4: Pagelaran Budaya Jawa (Ringkesan)

   • Manéka jinis pagelaran budaya Jawa (wayang, tari, kethoprak, ludruk).
   • Unsur-unsur kang ana ing pagelaran (sajak, musik, busana, tata rias).
   • Conto soal lan pambahasan:
     • Identifikasi jenis pagelaran budaya.
     • Menjelaskan fungsi unsur-unsur ing pagelaran.
     • Menghubungkan pagelaran budaya karo nilai-nilai Jawa.

6. Bab 5: Unggah-ungguh Basa Jawa (Lanjutan)

   • Penggunaan basa ngoko, krama madya, krama inggil ing konteks kang luwih kompleks.
   • Variasi unggah-ungguh ing sawijining wacana.
   • Conto soal lan pambahasan:
     • Ngganti ukara saka ngoko menyang krama (lan kosok baline) ing dialog.
     • Menganalisis pilihan unggah-ungguh basa ing sawijining wacana.
     • Menjelaskan alasan panggunaan unggah-ungguh basa tartamtu.

7. Bab 6: Keterampilan Menulis (Ringkesan)

   • Menulis ringkesan (summary) saka sawijining wacana (novel, drama, artikel).
   • Menulis tanggapan (review) utawa resensi.
   • Conto soal lan pambahasan:
     • Menulis ringkesan plot novel utawa drama.
     • Menulis resensi singkat sawijining karya sastra Jawa.

8. Tips lan Trik Ngadepi Ujian

   • Cara nyiapake materi.
   • Strategi njawab soal.
   • Pentingé maca soal kanthi teliti.

9. Penutup

   • Dukungan lan motivasi kanggo siswa.
   • Prakiraan materi kang bakal muncul ing ujian.

Pendahuluan

Basa Jawa minangka bagéan wigati saka warisan budaya bangsa Indonesia. Nguri-uri lan nglestantunake basa iki dadi tanggung jawab kita kabeh, mliginipun generasi mudha. Kanggo para siswa kelas 12, sinau Basa Jawa ing semester 2 iki nyakup materi-materi kang luwih mendalam lan kompleks, utamane babagan karya sastra Jawa modern lan aplikasi unggah-ungguh basa ing konteks kang luwih luas.

Artikel iki disusun kanthi tujuan kang cetha, yaiku menehi piranti lan panyengkuyung kanggo para siswa kelas 12 ing semester 2, mliginipun nalika ngadepi ulangan utawa ujian. Materi kang bakal dijlentrehake ora mung ngemot teori, nanging uga diiringi conto-contoh soal kang spesifik lan pambahasan kang rinci. Diharapake, kanthi nggatekake lan nglakoni latihan-latihan ing artikel iki, para siswa bisa luwih percaya dhiri lan kasil ing pasinaon Basa Jawa.

Semester 2 kelas 12 Basa Jawa biasane nyakup bab-bab wigati kaya ta: Novel Jawa Modern, Drama Jawa Modern, Puisi Jawa Modern (Sajak Bebas), Pagelaran Budaya Jawa, Unggah-ungguh Basa Jawa ing konteks kang luwih jero, lan Keterampilan Menulis karya sastra utawa ringkesan. Kabeh bab iki bakal dikupas siji-siji kanthi contoh soal kang relevan.

Bab 1: Novel Jawa Modern

Novel Jawa modern minangka karya sastra prosa kang critane luwih ngrembug babagan urip kang dumadi ing jaman saiki, kanthi basa lan gaya kang luwih luwes lan ora kaku dibandhingake novel-novel jaman mbiyen. Ciri-ciriné antarané:

• Tema Kontemporer: Ngrembug babagan masalah sosial, budaya, psikologi, utawa kauripan masarakat kang ana ing jaman saiki.
• Alur Kompleks: Alur crita bisa luwih rumit, ana kilas balik utawa alur maju mundur.
• Paraga Dinamis: Karakter paraga ora mung siji dimensi, nanging duwe sipat lan pangalaman kang luwih manéka warna, ngalami perkembangan.
• Latar Luas: Latar bisa ana ing kutha, desa, sekolah, utawa papan liyane kang ana ing kauripan nyata.
• Basa Luwes: Panggunan basa luwih cedhak karo basa padinan, nanging tetep nganggo paugeran kang bener.

Unsur intrinsik novel kalebu tema, alur (plot), paraga (watak, penokohan), latar (setting), sudut pandang (point of view), lan amanat (pesen moral). Dene unsur ekstrinsik kalebu latar belakang pangripta (pengarang), nilai-nilai kang ana ing masyarakat nalika karya kasebut ditulis, utawa konteks sejarah lan budaya.

Conto Soal lan Pambahasan:

Wacanen kutipan novel ing ngisor iki kanthi teliti!

Kutipan Novel (Conto fiktif):

"Rina nyawang ibune kang lagi ngelamun ing pinggir jendhela. Ing njaba, udan deres banget, kaya nalika ati Rina lagi teles kebak rasa sedhih. Ibu durung tau ngrasakake kepriye rasane kelangan wong kang ditresnani. Bapake Rina wis seda telung taun kepungkur, lan Rina ngerti yen ibune isih durung bisa lali. Nanging, Rina uga kudu kuwat. Dheweke duwe adhik cilik kang isih butuhake bimbingan. ‘Bu,’ Rina ngucap alon, ‘kita kudu tetep semangat. Bapak mesthi wis nyiapake kabeh iki kanggo awake dhewe.’"

1. Apa tema utama saka kutipan novel kasebut?

   • Pambahasan: Tema utama yaiku babagan kekuwatan lan pangarep-arep nalika ngadepi cobaan urip lan rasa kangen marang wong kang wis seda. Rina kang lagi sedhih nanging tetep ngajak ibune lan adhine kanggo semangat.

2. Jelasna watak paraga Rina saka kutipan kasebut!

   • Pambahasan: Watak Rina kang katon saka kutipan iki yaiku kuwat, tanggung jawab, lan welas asih. Sanajan dheweke dhewe lagi sedhih, dheweke isih mikirake kahanane ibune lan adhine, lan ngupaya menehi semangat. Iki nuduhake sipat kang dewas lan duwe rasa tanggung jawab.

3. Apa amanat kang bisa dijupuk saka kutipan novel kasebut?

   • Pambahasan: Amanat kang bisa dijupuk yaiku nalika ngadepi masalah utawa kacilakan, awake dhewe kudu bisa tetep kuwat, ora gampang nyerah, lan nduwe pangarep-arep marang Gusti Kang Maha Kuwasa. Uga pentingé ngelingi lan ngajeni marang anggota kulawarga liyane nalika ngadepi kasulitan.

4. Sebutna salah siji unsur ekstrinsik kang bisa katon saka kutipan kasebut!

   • Pambahasan: Unsur ekstrinsik kang katon yaiku nilai sosial lan moral babagan kekeluargaan lan ketabahan nalika ngadepi cobaan. Kutipan iki nuduhake kepriye kulawarga ing masyarakat Jawa ngadepi masalah kanthi bebarengan lan saling nguwatake. Uga bisa nuduhake konteks budaya Jawa kang ngajeni nilai-nilai kekeluargaan kang kuwat.

Bab 2: Drama Jawa Modern

Drama Jawa modern, kaya déné drama ing basa liyane, iku wujud pagelaran kang nggambarake urip liwat solah bawa lan omongané paraga. Strukturé biasane dumadi saka adegan-adegan kang nyusun babak, lan diiringi dialog, prolog (pambuka), lan epilog (panutup).

• Dialog: Inti saka drama, guneman antar paraga kang ngandharake crita, watak, lan konflik.
• Prolog: Bagéan pambuka drama, bisa diucapaké dening narator utawa salah siji paraga, kang menehi gambaran awal babagan crita utawa latar.
• Epilog: Bagéan panutup drama, bisa ngandharake pesen moral utawa pungkasan crita.
• Babak lan Adegan: Drama dipérang dadi babak-babak, saben babak bisa ngandhut sawetara adegan kang nggambarake owah-owahan wektu utawa panggonan.

Conto Soal lan Pambahasan:

Wacanen kutipan dialog drama ing ngisor iki!

Kutipan Drama (Conto fiktif):

Adegan 1

Latar: Ing teras omah désa kang prasaja. Sunar srengéngé wis wiwit njemprung. Pak Bejo lagi ngelus-elus pitik pelungé.

Paraga:

• Pak Bejo: Wong tuwa umur 60 taun, katon wicaksana.
• Sari: Putriné, umur 25 taun, nembe mulih saka kutha.

Pak Bejo: (Nyawang Sari kang lagi lungguh ing kursi) "Wis pirang-pirang wulan kowe ora mulih, Nduk. Kapan sajané kowe arep mandheg nyambut gawé ing kutha kaé? Ing kéné luwih tentrem, lho."

Sari: (Mesem rada sayu) "Inggih, Pak. Nanging, kula kedah ngumpukaken arta kangge ngemong sekolah adhi. Jenengan rak mangertos, biaya sakmenika mboten sithik."

Pak Bejo: "Ngono ta… Tapi aja nganti kowe lali marang awake dhewe, Nduk. Urip ing désa iki ya ana senengé, ana gunané."

Sari: "Lho, sinten ingkang ngaturaken, Pak. Nanging kula namung badhe nindakaken kewajiban kula."

1. Jinis konflik apa kang katon ing dialog antarane Pak Bejo lan Sari?

   • Pambahasan: Konflik kang katon yaiku konflik batin ing sajroning paraga Sari (ambisi lan tanggung jawab marang kulawarga) lan konflik antar paraga (perbedaan pandangan antar Pak Bejo lan Sari babagan urip ing kutha lan désa, utawa babagan prioritas urip).

2. Jelasna watak Pak Bejo adhedhasar dialogé!

   • Pambahasan: Watak Pak Bejo kang katon yaiku wicaksana, tresna marang anaké, lan ngajeni tradhisi utawa cara urip ing désa. Dhèwèké nuduhake keprihatinan marang Sari lan ngajak supaya ora lali marang asal-usulé.

3. Apa kang bisa ditafsiraké saka ukara Sari, "Nanging kula namung badhe nindakaken kewajiban kula"?

   • Pambahasan: Ukara kasebut nuduhake rasa tanggung jawab Sari kang gedhé marang kulawarga, mliginipun adhiné kang isih sekolah. Sanajan kepéngin mèlu pandangan Pak Bejo babagan tentremé urip désa, dhèwèké tetep mantep ing tumindhaké kanggo mbiyantu kulawarga kanthi nyambut gawe ing kutha.

Bab 3: Puisi Jawa Modern (Sajak Bebas)

Sajak bebas (puisi modern) ing Basa Jawa beda karo geguritan tradhisional. Ora ana paugeran guru gatra, guru wilangan, utawa guru lagu kang ketat. Fokusé luwih marang ekspresi rasa, gagasan, lan pengalaman kanthi luwes.

• Diksi: Pilihan tembung kang pas lan nduweni makna jero.
• Citraan: Panggonan gambaran kang bisa dirasakake pambaca utawa pamirsa (visual, auditori, taktil, lsp.).
• Majas: Gaya basa kang digunakake kanggo nguripake makna (metafora, simile, personifikasi, lsp.).
• Rima lan Ritme: Sanajan ora ketat, sajak bebas tetep duwe irama lan kadhangkala ana rima kang muncul sacara alami.

Conto Soal lan Pambahasan:

Wacanen sajak ing ngisor iki!

Sajak Bebas (Conto fiktif):

Senja ing Pinggir Sawah

Angin semilir ngusapi rambutku,
Nggawa ganda pari sing wis wayahé dibabati.
Srengéngé mudhun, abang jingga ing garis cakrawala,
Kaya lukisan agung kang diwenehke Gusti.

Ing kadohan, wong-wong tani padha mulih,
Nggawa bathi saka bumi kang wis diolah kanthi kringet.
Urip prasaja, nanging kebak makna.
Kaya aku saiki, lungguh meneng, ngrasakake tentrem iki.

Ora ana gegedrug kutha, ora ana sumpeké panguripan.
Mung swara jangkrik lan angin kang nembangake kidung katentreman.
Aku ngucap sukur,
Amarga dina iki, aku bisa nguripake awake dhewe.

1. Apa tema saka sajak "Senja ing Pinggir Sawah" iki?

   • Pambahasan: Tema saka sajak iki yaiku rasa syukur lan katentreman nalika ngalami kaendahan alam lan kesederhanaan urip ing désa. Sajak iki ngandharake ngrasakake kabegjan ing wektu senja sawise rampung nyambut gawe.

2. Jelasna makna tembung "kaya lukisan agung kang diwenehke Gusti" saka sajak kasebut!

   • Pambahasan: Ukara iki nggunakake metafora kanggo ngandharake yen warna-warna srengéngé nalika surup ing garis cakrawala katon endah banget, kaya ta lukisan kang digawé dening Gusti. Iki nuduhake kekaguman penyair marang kaendahan alam.

3. Sebutna salah siji citraan kang digunakake ing sajak kasebut lan jelasna!

   • Pambahasan: Salah siji citraan kang digunakake yaiku citraan auditori (swara), kayata "swara jangkrik lan angin kang nembangake kidung katentreman". Citraan iki ngajak pambaca kanggo ngrungokake swara alam kang tenang lan damai. Uga ana citraan visual kaya "Srengéngé mudhun, abang jingga ing garis cakrawala".

Bab 4: Pagelaran Budaya Jawa (Ringkesan)

Pagelaran budaya Jawa iku manéka warna lan sugih. Sawetara kang misuwur yaiku wayang kulit, tari-tarian Jawa (kaya déné tari serimpi, bedhaya), kethoprak, lan ludruk. Saben pagelaran duwe ciri khasé dhéwé-dhéwé.

• Wayang Kulit: Nggunakake boneka kulit kang digerakke dalang, diiringi gamelan. Cerita biasane saka epik Mahabharata utawa Ramayana, nanging uga ana crita carangan.
• Tari Jawa: Gerakané luwih alus, luwih anggun, lan duwe makna filosofis. Busana lan tata rias uga nduweni peran wigati.
• Kethoprak lan Ludruk: Drama rakyat kang luwih cedhak karo masarakat, asring nggunakake basa padinan lan crita-critane babagan sejarah utawa babagan urip sajeroning masyarakat.

Unsur-unsur kang ana ing pagelaran iki antarané: musik gamelan, busana kang sarwa apik, tata rias kang nggambarake karakter, lan lakon utawa carita kang diandharake. Kabeh iki nduweni tujuan kanggo menehi hiburan lan uga piwulang moral utawa nilai-nilai budaya Jawa.

Conto Soal lan Pambahasan:

1. Sebutna lan jelasken bedané wayang kulit lan kethoprak minangka pagelaran budaya Jawa!

   • Pambahasan: Bedané dumunung ing:
     • Wujud Paraga: Wayang kulit nggunakake boneka kulit, déné kethoprak nggunakake paraga manungsa kang akting.
     • Gerakan lan Suara: Gerakan wayang digerakke dalang, déné kethoprak nggunakake akting lan dialog langsung.
     • Musik Pengiring: Wayang kulit lumrahé diiringi gamelan, kethoprak uga asring nganggo gamelan nanging luwih fleksibel lan bisa nggunakake musik modern.
     • Cerita: Wayang kulit luwih dominan crita saka epik, déné kethoprak luwih manéka warna critané, bisa sejarah, rakyat, utawa babagan urip sajeroning masyarakat.

2. Apa fungsi busana lan tata rias ing sawijining pagelaran tari Jawa?

   • Pambahasan: Busana lan tata rias ing tari Jawa nduweni fungsi kanggo nggambarkan karakter paraga (putri, kakung, raja, prajurit, lsp.), nambah kaendahan lan kemewahan pagelaran, lan ngawujudi makna filosofis utawa simbolis saka tari kasebut.

Bab 5: Unggah-ungguh Basa Jawa (Lanjutan)

Ing semester 2, pamulangan unggah-ungguh basa Jawa biasane luwih ditekankan ing aplikasi ing konteks kang luwih rumit utawa pasinaon kang luwih jero. Siswa diarepake bisa mangerteni lan nggunakake basa Jawa kanthi luwih pas miturut kahanan, lawan guneman, lan babagan kang dirembug.

• Basa Ngoko: Kanggo wong tuwa marang wong enom, utawa antar kanca kang akrab.
• Basa Krama Madya: Basa tengahan, luwih sopan tinimbang ngoko, nanging durung krama inggil.
• Basa Krama Inggil: Basa kang paling sopan, digunakake kanggo ngurmati wong kang luwih tuwa, duwe pangkat, utawa wong kang diajeni.

Conto Soal lan Pambahasan:

1. Owahana ukara ing ngisor iki saka basa ngoko dadi basa krama inggil!

   • "Aku wingi ketemu pakdheku ing pasar."
   • Pambahasan: "Kula wingi kepanggih pakdhe kula wonten ing pasar." (Ngoko: Aku, ketemu. Krama Inggil: Kula, kepanggih)

2. Sajroning obrolan antarane guru lan murid ing ngarep kelas, unggah-ungguh basa apa kang pantes digunakake dening guru lan murid? Jelasna alesanmu!

   • Pambahasan: Guru marang murid biasane nggunakake basa ngoko lugu utawa ngoko alus. Alesané amarga guru luwih tuwa lan nduweni posisi kang luwih dhuwur. Murid marang guru kudu nggunakake basa krama inggil utawa krama alus minangka wujud pakurmatan.

3. Mangkana iku, yen ana wong nemoni seduluré sing wis suwé ora ketemu, lan wong loro mau wis padha kulawarga cedhak, unggah-ungguh basa apa kang luwih pas digunakake?

   • Pambahasan: Yen wis padha kulawarga cedhak lan akrab, biasane bisa nggunakake basa ngoko lugu utawa ngoko alus. Nanging, yen salah sijiné luwih tuwa utawa luwih diajeni, bisa uga isih nggunakake basa krama madya utawa krama alus kanggo nuduhake rasa hormat. Fleksibilitas iki gumantung saka kebiasaan lan rasa kekeluargaan ing antarane.

Bab 6: Keterampilan Menulis (Ringkesan)

Keterampilan nulis uga dadi bagéan penting. Siswa diarepake bisa nyusun ringkesan (summary) saka sawijining wacana, utawa nulis tanggapan/resensi babagan karya sastra.

• Ringkesan: Nyusun intisari utawa pokok-pokok pikiran saka sawijining wacana kanthi basa kang luwih cekak, nanging ora ngilangake makna asliné.
• Resensi: Ulasan utawa panemu marang sawijining karya (buku, film, lsp.) kang ngandharake kelebihan lan kekurangane, uga kepriye pandangane marang karya kasebut.

Conto Soal lan Pambahasan:

1. Wacanen novèl cendhak ing ngisor iki, banjur tulisen ringkesané ing 3-4 ukara!
   (Ing kéné bakal ana novèl cendhak, lan siswa kudu bisa nyusun ringkesané.)

   • Carane nggawe ringkesan:
     1. Waca novèl cendhak kanthi teliti kaping pindho.
     2. Identifikasi tokoh utama, latar, lan konflik utawa alur critané.
     3. Tulisen intisari crita kanthi basa dhewe, nganggo ukara kang ringkes lan padhet.
     4. Aja ngandharake detail-detail kang ora pati wigati.

2. Tulisen resensi singkat babagan pengalamanmu maca sawijining buku Basa Jawa!

   • Carane nulis resensi:
     1. Sebutna judhul buku, pengarang, lan penerbité.
     2. Andharake ringkesan alur utawa isi buku kanthi cekak.
     3. Sebutna kelebihan buku kasebut (misale: basa kang endah, alur kang narik, pesen kang jero).
     4. Sebutna kekurangane (yen ana).
     5. Wenehana panemu utawa rekomendasi marang pamaos liyane.

Tips lan Trik Ngadepi Ujian

1. Praktek Rutin: Aja mung maca teori. Latihane nggarap soal-soal kang manéka warna, utamane kang wis dicontokake ing artikel iki.
2. Pahami Konsep: Aja ngapalke sak-saké. Pahami konsep saka saben bab, kayata apa iku unsur intrinsik, carané nggunakake unggah-ungguh basa, lan sapiturute.
3. Waca Soal Kanthi Teliti: Sadurunge njawab, wacanen soal kanthi cermat. Pahami apa kang ditakokake.
4. Atur Wektu: Nalika ujian, atur wektu kanthi becik. Aja nganti ana soal kang ora kegarap amarga kehabisan wektu.
5. Priksa Manèh: Sawise rampung njawab, gunakake wektu kang isih ana kanggo mriksa manèh jawabanmu, manawa ana kang luput utawa kurang pas.
6. Manfaataké Sumber: Aja sungkan takon marang guru utawa kanca-kanca yen ana materi kang durung dimangerteni.

Penutup

Sinau Basa Jawa iku ora mung babagan nggarap soal, nanging uga babagan ngurmati lan nglestantunake warisan budaya. Materi Basa Jawa kelas 12 semester 2 iki nyawisake piranti kang luwih jero babagan apresiasi karya sastra lan pangerten kang luwih jero babagan kaendahan lan paugeran basa Jawa.

Kanthi latihan kang sregep lan pemahaman kang jero, mugi-mugi para siswa kelas 12 bisa ngadepi ujian Basa Jawa kanthi gemi, nastiti, lan lila legawa, sarta mesthi waé kanthi asil kang maremake. Semangat sinau lan muga-muga sukses!