Soal Bahasa Jawa Kelas 12 Semester 2

Ing ngisor iki ana conto soal-soal Bahasa Jawa kanggo kelas 12 semester 2, jangkep karo wangsulane. Soal-soal iki njangkepi babagan kawruh basa, sastra, lan budaya Jawa sing wis dipelajari ing semester loro. Muga-muga conto soal iki bisa mbantu para siswa nyiapake diri kanggo ulangan utawa ujian.

A. Pilihan Ganda

Pilihen siji wangsulan sing paling bener saka pilihan A, B, C, utawa D!

1. 

   Serat Wedhatama mujudake salah sawijining karya sastra Jawa kang pinunjul. Babagan utama kang dibahas ing serat iki yaiku…
   A. Kasenengan donya lan cara nggayuh kamulyan.
   B. Wulang reh (piwulang babagan moral lan tata krama) kanggo para priyayi lan masyarakat umum.
   C. Carita kepahlawanan para raja ing tanah Jawa.
   D. Babagan kawruh babagan alam lan titahing Gusti.

2. Sapa sejatine pengarang Serat Wedhatama?
   A. Rangga Warsita
   B. Mangkunegara IV
   C. Ki Padmasusastra
   D. Sunan Kalijaga

3. Ing ngisor iki kang dudu kalebu unsur intrinsik geguritan yaiku…
   A. Tema
   B. Amanat
   C. Gaya basa
   D. Latar

4. Polahe si udan kang ngelakake ngelakake…
   Sajak ing dhuwur kalebu jinise geguritan…
   A. Balada
   B. Himne
   C. Ode
   D. Epigram

5. Ukara "Prabu Rama aweh dhawuh marang Anoman supaya njupuk kembang setaman ing alas Dhandhaka." kalebu jinise ukara…
   A. Pakon
   B. Pitakon
   C. Andharan
   D. Panyuwunan

6. Tembung "nggoleki" ing ukara "Bapak lagi nggoleki kunci sing ilang." kalebu ater-ater…
   A. Sa-
   B. Da-
   C. Nge-
   D. Ter-

7. Yen ngrembug babagan ukara "Surya sumunar ing langit biru.", tembung "surya" iku kalebu jinise tembung…
   A. Aran (Sanskerta: Noun)
   B. Kriya (Sanskerta: Verb)
   C. Sipat (Sanskerta: Adjective)
   D. Ganti (Sanskerta: Pronoun)

8. Menawa ing sawijining pagelaran wayang, niyaga iku…
   A. Wong kang nembangake lagon.
   B. Wong kang ngendhaleni lakune wayang.
   C. Wong kang ngoprasi gamelan.
   D. Wong kang ngatur lakon utawa dialog wayang.

9. Carane ngucapake aksara Jawa "ha" iku…
   A. Kaya "h" ing tembung "happy".
   B. Kaya "h" ing tembung "ghost".
   C. Ora diucapake yen ana ing pungkasane tembung.
   D. Kaya "ch" ing tembung "chair".

10. Cangkriman "Wong mlaku nggawa winastan." kuwi mangsule…
    A. Sega
    B. Kopi
    C. Teh
    D. Kaca

B. Ukara Rerangkèn

Jawaben pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi trep!

1. Jelentrehake apa kang dimaksud "Unggah-ungguh Basa Jawa" lan sebutna titike!
2. Sebutna lan jentrehake minimal telung jinis tata krama Jawa sing kudu dilakoni dening sawijining bocah marang wong tuwa!
3. Gawea ukara nganggo tembung "candhikala" kanthi teges "wengi"!
4. Jentrehake bedane tembung "kocak" lan "gokil" ing basa Jawa!
5. Gawea ukara nganggo basa Ngoko Alus lan Krama Inggil saka crita "Anoman Obong"!
6. Sebutna telung jinise ukara miturut gunane lan jentrekna siji-sijine!
7. Apa bedane geguritan tradisional lan geguritan modern? Sebutna ciri-cirine siji-sijine!
8. Gawea ukara nganggo basa Krama Alus saka pitakon ing ngisor iki: "Kowe arep lunga menyang ngendi, Le?"
9. Jentrehake unsur-unsur kang ana ing crita rakyat!
10. Gawea ukara nganggo tembung "wacik" kanthi teges "tuwa banget"!

C. Esay

Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi jangkep lan cetha!

1. Serat Kalatidha anggitane Ranggawarsita ngandharake babagan jaman kang diarani jaman Kalatidha utawa jaman edan. Jentrehake makna lan amanat kang bisa dijupuk saka serat kasebut kanggo generasi saiki!
2. Budaya Jawa akeh banget kang nyawiji ing pagelaran wayang kulit. Jentrehake filosofi urip utawa pitutur luhur kang bisa ditindakake saka salah sawijining lakon wayang kulit sing kowe ngerteni!
3. Aksara Jawa (Hanacaraka) iku minangka warisan budaya kang adi luhung. Jentrehake wigatine sinau aksara Jawa kanggo generasi enom saiki. Coba uga tulisake ukara "Basa Jawa iku basa ibu." nganggo aksara Jawa!
4. Manawa kowe ditakoni dening wong sing luwih tuwa utawa diajeni, kepriye carane nanggapi kanthi migunakake unggah-ungguh basa Jawa sing bener lan sopan? Tuladha ana ing ngisor iki, kowe ditakoni: "Arep menyang ngendi kowe, Nak?"
5. Basa Jawa duweni kamus gedhe banget lan maneka warna jinise tembung. Coba goleki lan jentrehake makna tembung-tembung ing ngisor iki, banjur gawea ukara nganggo basa Ngoko lan Krama:
   a. Jumangkah
   b. Asmoro
   c. Kuncara
   d. Tata

Wangsulan Soal Bahasa Jawa Kelas 12 Semester 2

A. Pilihan Ganda

1. B. Serat Wedhatama isine piwulang babagan moral, tata krama, lan budi pekerti kanggo nguripake masyarakat kang becik.
2. B. Serat Wedhatama diciptakake dening Mangkunegara IV.
3. C. Gaya basa minangka unsur kang ana ing geguritan, nanging kang dudu kalebu unsur intrinsik yaiku gaya basa (kang luwih pas diarani amanat, tema, latar, pesen, lan rasa). Nanging ing pilihan iki, gaya basa luwih cocog minangka unsur intrinsik tinimbang unsur liyane sing ora ana. Yen diwangsuli ing kene, gaya basa iku kalebu unsur intrinsik. Ing pilihan iki, ana kemungkinan salah siji pilihan ora pas. Nanging yen dideleng saka umum, gaya basa iku kalebu unsur intrinsik. Yen kita milih sing paling ora kalebu, mesthine ana opsi liyane. Nanging, yen adhedhasar pilihan sing ana, gaya basa iku unsur intrinsik. Coba kita neliti maneh. Unsur intrinsik geguritan iku: tema, rasa, nada, lan amanat. Dadi, gaya basa iku ora kalebu unsur intrinsik langsung. Nanging, gaya basa bisa dadi bagian saka cara penyampaian tema utawa amanat. Yen ngono, jawaban sing paling pas yaiku C.
4. D. Sajak "Polahe si udan kang ngelakake ngelakake" nggambarake kahanan kang cetha lan gamblang, kaya dene pitutur utawa wejangan. Iki kalebu ciri saka geguritan epigram.
5. A. Ukara "Prabu Rama aweh dhawuh marang Anoman supaya njupuk kembang setaman ing alas Dhandhaka." gunane kanggo menehi dhawuh utawa prentah, mula kalebu ukara pakon.
6. C. Tembung "nggoleki" iku asale saka tembung "golek" kang oleh ater-ater "nge-", dadi "ngegolek" banjur dadi "nggoleki" amarga anane sandhangan swara.
7. A. Tembung "surya" ateges srengenge, yaiku jenenge barang utawa bab, mula kalebu tembung aran.
8. C. Niyaga ing pagelaran wayang kulit yaiku wong kang ngoprasi gamelan utawa kang mainake gamelan.
9. A. Aksara "ha" ing basa Jawa diucapake kaya "h" ing tembung Inggris "happy".
10. B. Cangkriman "Wong mlaku nggawa winastan" iku mangsule "kopi" amarga kopi iku wujude ireng (mlaku) lan ana ing njero gelas utawa cangkir (winastan).

B. Ukara Rerangkèn

1. Unggah-ungguh Basa Jawa yaiku tata cara utawa paugeran nggunakake basa Jawa manut marang sapa sing diajak guneman, sapa sing digunemake, lan apa sing digunemake. Tithike:

   • Undha-usuking basa: Ngapak, Ngoko, Krama.
   • Lenalening basa: Sopan santun ing guneman.
   • Swara lan solah bawa: Cara ngucapake lan tindak tanduk kang trep.

2. Telung jinis tata krama Jawa marang wong tuwa:

   • Ngraha (Ngrungokake): Bocah kudu gelem ngrungokake apa sing diomongake wong tuwa kanthi tliti lan ora nyela.
   • Nuwun (Nyuwun dhawuh): Bocah kudu sopan nalika nyuwun apa wae marang wong tuwa, nganggo basa sing alus.
   • Matur (Matur nuwun/Nyuwun pangapunten): Bocah kudu bisa ngucapake matur nuwun nalika ditulungi lan nyuwun pangapura nalika salah.

3. Ukara nganggo tembung "candhikala" (kang tegese wengi):
   "Ing wayah candhikala kang peteng ndhedhet,opi-opi banjur ngalap gambar cahya rembulan."

4. Bedane tembung "kocak" lan "gokil":

   • Kocak: Tegese lucu, nggawe gumuyu, nanging ora nganti lelucon kang banget.
   • Gokil: Tegese luwih lucu maneh, edan-edanan, lan biasane luwih nganggo basa gaul utawa nyeleneh.

5. Ukara nganggo basa Ngoko Alus lan Krama Inggil saka crita "Anoman Obong":

   • Ngoko Alus: "Ing ngarsane nata Alengka, Anoman matur yen piyambake dipun utus dening Rama."
   • Krama Inggil: "Ing ngarsanipun nata Alengka, Anoman matur bilih panjenenganipun sampun dipun utus dening Rama."

6. Telung jinise ukara miturut gunane:

   • Ukara Andharan: Gunane kanggo ngandharake utawa menehi informasi. Tuladha: "Srengenge wis ngelun."
   • Ukara Pakon: Gunane kanggo mbelani utawa ngongkon. Tuladha: "Ciduki banyu saka sumur!"
   • Ukara Pitakon: Gunane kanggo takon. Tuladha: "Sapa jenengmu?"

7. Bedane geguritan tradisional lan geguritan modern:

   • Geguritan Tradisional:
     • Ciri-ciri: Kanthi aturan kang baku, kayata ana guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu. Nggunakake purwakanthi (rima). Tema biasane babagan pitutur luhur, agama, utawa katresnan.
   • Geguritan Modern:
     • Ciri-ciri: Ora kaiket aturan kang baku, luwih bebas ing pilihan tembung lan struktur. Tema bisa macem-macem, luwih bebas lan kadhangkala ekspresif. Ora mbutuhake purwakanthi kang ketat.

8. Ukara nganggo basa Krama Alus:
   "Panjenengan badhe tindak pundi, Le?"

9. Unsur-unsur ing crita rakyat:

   • Paraga: Tokoh-tokoh ing crita.
   • Latar: Papan lan wektu kadadeyan crita.
   • Alur: Urutaning prastawa ing crita.
   • Tema: Gagasan pokok utawa inti crita.
   • Pesan/Amanat: Pitutur luhur utawa piwulang kang disampekake.

10. Ukara nganggo tembung "wacik" (tegese tuwa banget):
    "Mbah kakung wis wacik, nanging isih kuwat anggone mlaku-mlaku."

C. Esay

1. Makna lan Amanat Serat Kalatidha kanggo Generasi Saiki
   Serat Kalatidha kang diciptakake dening Ranggawarsita nggambarake jaman kang diarani "Kalatidha" utawa "jaman edan". Ing jaman iki, nilai-nilai luhur lan moralitas katon mudhun, kabecikan kalah karo bebener, lan wong-wong padha lali marang asale. Ciri-cirine jaman edan iki antara liyane: wong kang ala katon luwih unggul, wong pinter disalahake, wong lurus dianggep culun, lan wong kang ora duwe aturan katon gumregah.

   Amanat kang bisa dijupuk kanggo generasi saiki yaiku:

   • Ngudi Laku Bener: Sanadyan urip ing jaman kang akeh godhan lan bebener katon burem, kita kudu tetep ngudi laku kang bener lan luhur. Aja gampang kebawa arus jaman sing ala.
   • Ngandelake Pituduh Luhur: Tetep ngandelake piwulang agama lan leluhur minangka patokan urip.
   • Teguh ing Pendirian: Aja gampang goyah utawa kepeksa manut marang bab kang ora bener mung amarga dipeksa utawa amarga kaanan.
   • Ngopeni Budi Pekerti: Pentinge ngopeni lan ngendhaleni budi pekerti supaya ora kesasar ing jaman kang angel iki.

2. Filosofi Urip saka Lakon Wayang Kulit
   Salah sawijining lakon wayang kulit kang misuwur lan ngandhut filosofi urip yaiku lakon "Arjuna Sasrabahu". Crita iki nyritakake babagan kaprawibawan, kapinteran, lan perjuangan satriya kang luhur.

   Filosofi urip kang bisa ditindakake:

   • Keteguhan lan Wani Nglakoni Pikiran: Arjuna Sasrabahu minangka satriya kang wani ngadhepi tantangan, sanajan abot. Iki nuduhake pentinge duwe pendirian lan wani nglakoni apa sing dianggep bener lan perlu.
   • Kasekten lan Kapinteran Kanggo Kebaikan: Sanadyan duwe kapinteran lan kasekten kang luar biasa, Arjuna Sasrabahu nggunakake kabeh mau kanggo mbela bebener lan nglawan angkara murka. Iki mulangake yen kepinteran lan kekuwatan iku kudu digunakake kanggo kebaikan, dudu kanggo nggegegi awake dhewe utawa nyakiti wong liya.
   • Tanggung Jawab marang Bangsa lan Negara: Lakon iki uga nuduhake tanggung jawab satriya marang paprentahan lan kawilujenganing bangsane. Iki dadi tuladha tumrap para pamimpin utawa sapa wae kang duwe kalungguhan supaya tansah mikirake kesejahteraan rakyat.
   • Urip kang Seimbang (Dhamma lan Artha): Ing crita iki, uga bisa dideleng carane satriya njaga keseimbangan antarane urip kadonyan (artha) lan kewajiban luhur (dhamma).

3. Wigatine Sinau Aksara Jawa lan Tulisan Aksara Jawa
   Aksara Jawa (Hanacaraka) iku minangka warisan budaya kang adi luhung saka para leluhur. Wigatine sinau aksara Jawa kanggo generasi enom saiki antara liyane:

   • Nglestarekake Budaya: Sinau aksara Jawa minangka salah sawijining cara kanggo nglestarekake budaya Jawa supaya ora ilang ditelan jaman.
   • Ngerteni Sejarah lan Sastra: Kanthi ngerti aksara Jawa, generasi enom bisa maca lan mangertos isi saka naskah-naskah kuno, serat-serat, lan karya sastra Jawa liyane kang ngemot sejarah lan kawruh adi luhung.
   • Ngrembakake Kapinteran: Sinau aksara Jawa ngembangake kapinteran ing babagan linguistik, memori, lan analisis.
   • Nggayuh Identitas Budaya: Ngerti lan nggunakake aksara Jawa bisa mbantu generasi enom mangertos lan mangun identitas budaya Jawa kang kuwat.

   Tulisan aksara Jawa kanggo ukara "Basa Jawa iku basa ibu.":

   

4. Nanggapi Pitakon Wong Tuwa kanthi Unggah-ungguh Basa Jawa
   Manawa ditakoni dening wong kang luwih tuwa utawa diajeni kanthi pitakonan "Arep menyang ngendi kowe, Nak?", carane nanggapi kanthi migunakake unggah-ungguh basa Jawa sing bener lan sopan yaiku kanthi migunakake basa Krama Alus lan nambahake tembung sing luwih alus.

   Conto tanggapan:
   "Menawi panjenengan kersa mangertos, kula badhe tindak dhateng , mbok menawi wonten prekawis ingkang saged kula aturaken."

   Penjelasan:

   • "Menawi panjenengan kersa mangertos" luwih sopan tinimbang "nek kowe ngerti".
   • "Kula" minangka ganti uwong kapisanan ing basa Krama.
   • "Badhe tindak" luwih alus tinimbang "arep lunga".
   • "Dhateng" minangka tembung sing nuduhake arah ing basa Krama.
   • Nambahake ukara pungkasan kaya "mbok menawi wonten prekawis ingkang saged kula aturaken" nuduhake kerendahan ati lan kesiapane mbantu yen ana prelu.

5. Makna Tembung lan Ukara nganggo Basa Ngoko lan Krama

   a. Jumangkah

   • Makna: Lumaku, nglangkah, miwiti langkah.
   • Ngoko: "Saka ngendi wae kowe mau, kok nembe jumangkah saiki?"
   • Krama: "Saking pundi kemawon panjenengan kala wau, kok nembe jumangkah sakmenika?"

   b. Asmoro

   • Makna: Tresna, katresnan, katresnan asmara.
   • Ngoko: "Dheweke lagi ngalami asmoro kang abot amarga putus karo pacare."
   • Krama: "Panjenenganipun nembe nglampahi asmara ingkang awrat amargi pedhot kaliyan kekasihipun."

   c. Kuncara

   • Makna: Kondhang, misuwur, jenenge dikenal akeh wong.
   • Ngoko: "Amarga bakate, dheweke dadi cepet kuncara ing jagad seni."
   • Krama: "Amargi bakatipun, panjenenganipun dados rikat kuncara ing jagad seni."

   d. Tata

   • Makna: Aturan, urutan, tatakrama, paugeran.
   • Ngoko: "Kita kudu netepi tata krama kang bener nalika ana ing ngarsane wong tuwa."
   • Krama: "Kita kedah netepi tata krami ingkang leres nalika wonten ing ngarsanipun tiyang sepuh."